Auteur: Bosgroep Oost-Vlaanderen

“De economische functie van het bos bestaat in de voortbrenging van hout en van bosproducten andere dan hout, waarvan de winning het voortbestaan van het bos niet bedreigt.” Deze omschrijving kunnen we terugvinden in het bosdecreet. Dat een bos hout oplevert, is voor de meeste mensen meer dan logisch. Maar wat gebeurt er precies na de houtverkoop? Hieronder schetsen we kort hoe bomen uit het bos verwerkt worden tot alledaagse producten.  

De klassieke indeling: werkhout, industriehout en brandhout

Om verspilling tegen te gaan, wordt eerst en vooral zoveel mogelijk biomassa van de boom gebruikt. Tenzij er om ecologische redenen een groot deel van het hout in het bos dient achter te blijven. De klassieke indeling gebeurt op vlak van de toepassing en maakt een onderscheid tussen werkhout en industrie- of brandhout.

Het onderste deel van de boom (stam) is vaak werkhout: hout met een diameter van meer dan 70 cm en van goede kwaliteit. Van zodra de stam levende takken, schimmelaantastingen of andere ernstige gebreken vertoont, vervalt het in de volgende categorie: het industrie- en brandhout. Binnen het werkhout zelf zijn er nog grote verschillen op basis van kwaliteit en houtsoort. De beste stukken en zeldzame soorten worden tegen de hoogste prijzen verkocht om verwerkt te worden als fineerhout. Hierbij wordt het hout in zeer dunne laagjes gesneden waardoor er maximaal gebruik gemaakt kan worden van de uitzonderlijke kwaliteit. Het minder kwaliteitsvol hout wordt dan weer gebruikt als zaaghout om te verzagen tot allerhande planken en balken.       

Industrie- en brandhout bestaat uit dunnere houtsortimenten en hout van mindere kwaliteit, vaak afkomstig van vroege dunningen of kroonhout. Industriehout heeft twee voornaamste functies: pulphout voor de papierindustrie en verspaningshout voor de platenindustrie. Onder brandhout verstaan we zowel de klassieke houtblokken als de houtsnippers voor biomassacentrales en de pelletbranche. Sinds de opkomst van andere verwarmingssystemen en pelletverbranding zien we een achteruitgang in de klassieke brandhoutverwerking. Daarnaast worden tegenwoordig ook de betere stammen tot brandhout verwerkt aangezien die industrieel gemakkelijker te verwerken zijn en kopers graag identieke houtblokken hebben die mooi en goed te stapelen zijn. De pelletbranche daarentegen is sterk aan het groeien. Het is een proper en gemakkelijk te verhandelen product die geproduceerd kan worden uit alle houtsoorten en -vormen. Heel wat oude steenkoolcentrales zijn in overgang naar de verbranding van biomassa of pellets, wat de afzetmarkt sterk vergroot. Maar ook het particuliere pelletgebruik gaat nog steeds in stijgende lijn. Tenslotte is er ook een beperkte branche voor dunne rechte stammetjes die als paalhout kunnen dienen.

Op naar een nieuwe indeling?

De klassieke opdeling wordt steeds meer door elkaar gegooid. Tegenwoordig is het vooral de prijs die hout kan opleveren die bepaalt welk product er met het hout vervaardigd wordt. De grote vraag van biomassacentrales kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat bomen bijna integraal verbrand worden. Ook de hoge prijs van kwalitatieve houtkrullen voor de paardenbranche zorgt ervoor dat werkhout tot houtkrullen verwerkt wordt. Zo zie je maar dat we de strikte opdeling zelden nog kunnen volgen. Het eco2eco project waaraan de Oost-Vlaamse bosgroepen deelnemen probeert hout toch de hoogwaardigste toepassing te geven door via het cascaderingsprincipe te werken. Enkel door elk stuk naar zijn waarde te gebruiken kunnen bossen duurzaam hout leveren.      

De houtmarkt is voor de verkoper altijd een beetje geheimzinnig. Door de trendgevoeligheid, de grote export naar het buitenland en het gebruik van grote leveringscontracten die sommige exploitanten lopende hebben, is het meestal niet echt duidelijk wat er nu precies gebeurt met de verkochte stammen. Eigenlijk kunnen we stellen dat er drie grote stromingen zijn op basis van de houtsoort: het naaldhout, het loofhout en de populierenbranche met elk hun gespecialiseerde kopers. Uiteraard gaan niet alle houtkopers zich specialiseren en zijn er daarnaast ook nog gemengde loten.  

Naaldhout wordt in de meeste gevallen machinaal geoogst met een harvester. Tenzij de harvesterpiloot specifiek de opdracht kreeg één sortiment te zagen, maakt hij reeds de indeling tussen zaaghout en vezelhout. Concreet wordt de boom onderaan vastgenomen om vervolgens in enkele ogenblikken op basis van diameter, rechtheid en kwaliteit te beslissen op welke lengte de machine zaagt. De stamdelen worden tijdens dit proces al grotendeels volgens sortiment gelegd. Het zijn de chauffeurs van de uitrijdwagens die later gesorteerd gaan ophalen en stapelen. Zo kun je langs een bosweg vaak twee stapels hout zien liggen. Eén stapel met dunne en/of kromme stukken hout die tot vezels voor de plaatindustrie verwerkt worden en een stapel met kwalitatief hout die naar de zagerij gaat. Tegenwoordig wordt ook het kroonhout van naaldbomen steeds vaker verzameld en versnipperd om te dienen als biomassa. 

Loofhout wordt meestal met een motorzaag geveld, ondersteund door bosbouwkranen en bosbouwtractoren. De uitzonderlijke goede stammen worden vaak apart gelegd om als enkele stukken aan de weg of op een gespecialiseerde veiling verkocht te worden. De prijs kan hier oplopen tot € 400 – € 1.500 per stam! De meeste stammen worden als werkhout verkocht. Het kroonhout wordt vaak versnipperd voor biomassa of wordt onderhands verkocht als brandhout dat nog ter plaatse gezaagd moet worden.

Binnen de populierenbranche is de manier van oogsten gelijkaardig aan die van het loofhout, maar met het grote verschil dat er altijd met het kaalkapprincipe wordt gewerkt. Sorteren gebeurt ook hier op basis van kwaliteit. Uitzonderlijk goede stammen van opgesnoeide populieren op de beste standplaatsen dienen voor de fineerindustrie. Hoe langer hoe meer wordt dit kwaliteitshout verscheept naar Azië om daar verwerkt te worden en later terug te komen als volwaardige producten. De toepassingen van populierenhout zijn enorm uiteenlopend.  Het kan gebruikt worden voor daktimmerwerk, lichte en industriële spanten, meubelen (skelet, bedbakken, legplanken), lichte verpakkingen (kaasdoosjes, kratten…), zwaardere verpakkingen (kisten, pallets), divers plaatmateriaal, multiplex, papier, speelgoed, huishoudartikelen en nog zoveel meer! Mede door de luciferindustrie die aanwezig was in Geraardsbergen is de populierenverkoop in Oost-Vlaanderen bijzonder sterk ontwikkeld.   

Houtprijzen schommelen sterk doordat we in Vlaanderen meestal hout op stam verkopen. Dit wil zeggen dat de boom verkocht wordt wanneer die nog in het bos staat. Dit maakt het inzicht in de prijs moeilijker. Wel ligt het risico op deze manier bij de koper, wat een groot voordeel is voor de verkoper. De inkoper moet zelf de werken uitvoeren en op zoek gaan naar de beste afzet voor het hout. Hoe beter de kennis van de houtindustrie en hoe efficiënter er gewerkt wordt, hoe beter de prijs. Ervaring leert ons wel dat te hoge prijzen in veel gevallen te mooi zijn om waar te zijn. Vaak resulteert dit in een slordige bosexploitatie. Een goed opvolging van de werken in het bos is dus altijd noodzakelijk.